ජුවාන් ඩේවිඩ් නාසියෝ! ශායනික භාවිතාව තම වෘත්තිය කොට ගත් ජුවාන් ඩේවිඩ් නාසියෝ හරහා සමන් විසින් ලකාන් තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ කරයි. X කණ්ඩායමේ උරුමය මෙයයි.

“අපට ඊඩිපස්ගෙන් ගැලවීමක් නැතැයි මේ මහත්වරු නොදනිති. එය පුරාණෝක්තික කතන්දරයකින් එළියට පැන අවුරුදු දහස් ගණනක් තිස්සේ අප ලුහුබඳිමින් සිටි.”

මේවාට පිළිතුරු දීම හෝ නොකළ යුත්තේ ලකාන්ගේ මූලික ස්ථාවර පිළිබඳව හෝ අවබෝධයක් නොමැති බව ඉහත වාක්‍ය තුලින් පෙන්නුම් කරන බැවිනි. නමුත් මේ ප්‍රශ්නය ඇසිය යුතුය.

මනොවිශ්ලේෂණය පිළිබඳව අපගේ ප්‍රවේශය නොදැක්කා සේ සිට මේ පරණ හනමිටය වෙනුවෙන් තවමත් දඟලන්නේ මේ පුද්ගලයා හට නඩු කාරයෙක් වෙන්න තිබිච්ච ආශාව හා සමාන ආශාවක් නිසා නොවේද? නාසියෝගේ පොතට අනුව ඒ මොන රෝග ලක්ෂණයද?

“Western “Oedipal” tradition” යන්න පිළිබඳව මේ X “මනොවිශ්ලේෂණවාදීන්” හට අදහසක් නොමැත. මේ විශ්‍රාමික නඩුකාරයා කියන ආකාරයට එසේ ගැලවීමක් නොමැති නම් විමුක්ති දේශපාලනයද අර්ථවිරහිතය. එනම් විමුක්ති දේශපාලනය අත්හල යුතුය.

අශෝක හඳගම සහ සමන් වික්‍රමාරාච්චි බාන කරමින් සිටිනුයේ මනොවිශ්ලේෂණ සිනමා පට, නාට්‍ය සහ මනොවිශ්ලේෂණ නව කතා ලිවීම සහ ඒවා විචාරයයි. මනෝවිශ්ලේෂණය යනු ඒ අකාරයෙන් ව්‍යවහාර කල හැක්කක් නොවේ යන්න අප ඉහතින් විස්තරාත්මකව පෙන්වා ඇත. මනොවිශ්ලේෂණය තුලින් කළා කෘති බිහිකළ නොහැකි අතර එය කලාවට එරෙහිය. නමුත් මනොවිශ්ලේෂණය කළා කෘති විශ්ලේෂණය කරයි.

මෙන්න මේ ඡේදයේ තේරුම ඉහත අපගේ පැහැදිලි කිරීම තුලින් වටහා ගන්නේ කෙසේද?

  “ඇන්ටික් කඩයක මරණයක්” මනෝවිශ්ලේෂණය වේදිකාගත කරනවා තමයි. සමහරු කලබල වන්නේ, මෙහි විරුද්ධාභාසය වටහා නොගෙන ය. සැබවින්ම සිදු වන්නේ, මනෝවිශ්ලේෂණය පෙරදැරිව කලා නිර්මාණ බිහි වීම නොවේ. කලා නිර්මාණ කියවීම පිණිස භාවිතා කිරීම ය. එසේ නම්, හඳගම පිලුනු වූ න්‍යායක් සරණ ගොස් තිබේ යැයි ඔවුන් කියමින් සිටින්නේ ඇයි? ඇත්ත නම්, ඔවුන් මනෝ විශ්ලේෂණයට බිය වී සිටීමය. මනෝවිශ්ලේෂණය ගර්හිත විද්‍යාවකැයි කියන මහත්වරුන්ට කිව යුත්තේ, කරුණාකර ඔබේ පවුල දෙස හැරී බලන්න යනුවෙනි.”

“”ඇන්ටික් කඩයක මරණයක්” මනෝවිශ්ලේෂණය වේදිකාගත කරනවා තමයි.”යනුවෙන් වික්‍රමාරච්චි පවසයි. එසේම ඔහු පවසන්නේ “සමහරු කලබල වන්නේ, මෙහි විරුද්ධාභාසය වටහා නොගෙන ය.” යනුවෙනි. එවිට දැන් ඔහු මෙතන පෙන්වාදෙන විරුද්ධාභාශය කුමක්ද?

මෙයද ? “සැබවින්ම සිදු වන්නේ, මනෝවිශ්ලේෂණය පෙරදැරිව කලා නිර්මාණ බිහි වීම නොවේ. කලා නිර්මාණ කියවීම පිණිස භාවිතා කිරීමය.” එය එසේ නම් නැවත “එසේ නම්, හඳගම පිලුනු වූ න්‍යායක් සරණ ගොස් තිබේ යැයි ඔවුන් කියමින් සිටින්නේ ඇයි?” යනුවෙන් අසන්නේ ඇයි ? නමුත් හඳගම මනොවිශ්ලේෂණවාදී නාට්‍යක් නිර්මාණය කොට නොමැති බවක් ඔහුට පැවසිය නොහැක්කේ ඔහු ඒ බව ඉහත පිළිගෙන ඇති බැවිනි ( “‘ඇන්ටික් කඩයක මරණයක්’ මනෝවිශ්ලේෂණය වේදිකාගත කරනවා තමයි.”)…

ඇත්තටම එම ඡේදයෙන් වික්‍රමාරච්චි උත්සාහ දරනුයේ වචන පටලැවිල්ලක් තුල අතරමන් කොට අප වෙතින් එල්ල වී ඇති අභියෝගයෙන් පැනයාමට මාවතක් සොයා ගැනීමට උත්සාහ දැරීමකි. එනම් අශෝක හඳගම මනොවිශ්ලේෂනවාදී නාට්‍යක් නිර්මාණය කොට ඇති බව මුල් වාක්‍යයෙන් පිළිගනිමින් ඊළඟට ප්‍රශ්න කරනුයේ මෙහි විරුද්ධාභාශය නොතේරෙන්නේ දැයි විමසීමය. එසේ විරුද්ධභාශය විමසීමට ගොස් නැවතත් අසා සිටින්නේ “එසේ නම්, හඳගම පිලුනු වූ න්‍යායක් සරණ ගොස් තිබේ යැයි ඔවුන් කියමින් සිටින්නේ ඇයි?” ද යන්න එය විවේචනය කරන්නන්ගෙන් අසයි. මේ මොන විකාරයක්ද?

ඊළඟට ඔහු මෙසේ කියයි:

“ඔවුන් මනෝ විශ්ලේෂණයට බිය වී සිටීමය. මනෝවිශ්ලේෂණය ගර්හිත විද්‍යාවකැයි කියන මහත්වරුන්ට කිව යුත්තේ, කරුණාකර ඔබේ පවුල දෙස හැරී බලන්න යනුවෙනි.”

මනොවිශ්ලේෂණය යනු විද්‍යාවක් නොවේ යන්න අප විසින් විවිධ ස්ථාන වල පැහැදිලිකොට ඇත. එය විද්‍යාත්මක සම්ප්‍රදායට එරෙහිය. මනොවිශ්ලේෂණය යනු මනෝ විද්‍යාව නොවේ. එසේ තිබියදී මොවුන් එය විද්‍යාවක් බව දිගින් දිගටම ප්‍රකාශ කිරීමේ අර්ථය තමන් ලියා ඇති කෘතීන් ඇතුළු තම අනන්‍යතාවය රැකගැනීමේ උවමනාවයි. එය තමන්ටම හොඳින් පැහැදිලි කිරගැනීම සඳහා කල යුත්තේ තමන් හට නඩුකාරයෙකු වීමේ විශේෂ වුමනාව පහල වූයේ ඇයිද යන්න සහ නඩු කාරයෙකු වී සෑහීමකට නොපත්ව මනොවිශ්ලේෂනවාදී සාහිත්‍ය කරුවෙකු වීමට අවශ්‍ය වූයේ ඇයිද යන්නත් මනොවිශ්ලේෂණය තුලින් විමසා බැලීමය. අවධාරණයෙන් සඳහන් කල යුත්තේ අප සියලු දෙනා තුලම සමන්වික්රමාරච්චි තුල උපරිමයෙන් ඇති ලක්ෂණ අඩු වැඩි වශයෙන් පවතින බවත්, නමුත් කාරණය වන්නේ ඒවායින් මිදීම සඳහා වන සාමුහික ක්‍රියාකාරීත්වයක් තුලින් දේශපාලනයට ප්‍රවිෂ්ඨ වීමයත් යන්නයි. එසේ නොමැතිව තමන් මෙතක් කල් අමාරුවෙන් කල නිෂ්පාදනයන් ආරක්ෂා කරගැනීම වෙනුවෙන් මෙවැනි වැල් බයිලා ගැසීම නොවේ. වික්රමාරච්චිගේ ඉහත ඡේදය තුලින් පැහැදිලිවන්නේ ඔහුට යමක් තේරුම් ගොස් ඇති මුත් ඔහු එය පිළිගැනීමට අකමැති බවය. ඒ තත්වය අදාළ වන්නේ ධනවාදය තුල තම අනන්‍යතාවය ආරක්ෂාකොට ගැනීමටය. එනම් දේපල ( තමන් විසින් නිෂ්පාදිත ) ආරක්ෂා කර ගැනීම වෙනුවෙනි.

ඊළඟට ඔහු කරනුයේ තමන් කියන දෙය තහාවරු කිරීමේ අටියෙන් තියඩෝර් ඇඩර්නො ගෙනහැර දැක්වීමය. අනේ වික්රමාරච්චිට අනුව ඇඩර්නො සමන්ට වඩා පොරක් බැවින් ඇඩර්නො කියන දේ අපි පිළිගත යුතුය. අනික ඇඩර්නො කියන කතාව වික්‍රමාරච්චි කියනා දෙයට සම්බන්ධ වන්නේ කොතනින්ද?  

ඊළඟට විශ්‍රාමික නඩුකාර උන්න්නාන්සේ මෙසේ පවසයි:

“බැලූ බැල්මට, ඇන්ටික් කඩයක මරණයක් අක්ෂරය සිනමා පටයේ දිගුවකි. සිනමා පටයේ කොටස් තිරය මත දර්ශනය වෙද්දී ඒ දෙයම වේදිකාව මත යළි යළිත් රංග ගත වේ. හඳගම තම නාට්‍යයේ ආකෘතිය ලෙස තෝරා ගන්නේ, මේ පුනරාවර්තනය යි. මනෝවිශ්ලේෂණය එය පුනරාවර්තනීය අනිවාර්යතාව (Repetitive Compulsion) ලෙස හඳුනා ගනී. ලැකාන් විස්තර කළ මනෝවිශ්ලේෂණයේ ප්‍රධාන සාධක හතරෙන් (Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis) එකක් වන්නේ, පුනරාවර්තනයයි. එනම්, එකම දේ යළි යළිත් සිදු වීම ය. අවසානයේදී සිදු වන්නේ, තමාට තමාම හමුවීම ය. මේ කාලයේ (හෝ වෙන කවර වූ කාලයක වුව) කලාකෘති තුළ පුනරාවර්තනය වීම හඳගමට සීමා වන්නක්වත් අහම්බයක්වත් නොවේ. එරික් ඉලියප්ආරච්චිගේ ”පේත”, ආරියරත්න ඇතුගලගේ ”සහෝ” නමැති නවකතාවල ආකෘතිය සැකසෙන්නේ පුනරාවර්තනීය පෙළ ගැස්මකිනි. එරික් විෂයෙහි නාට්‍යයේ ”බද්ධ දෘෂ්ටිය” (Gaze යන්නට ගම්ලත්ගේ ශබ්ද කෝෂයට අනුව සකසා ගත් වදනකි.) සින්තෝමය (Sinthome) වීම අහම්බයක් නො වන්නේ එබැවිනි.”

වික්‍රමාරච්චි නැවතත් ප්‍රකාශ කොට සිටිනුයේ හඳගම ලකානියානු මනොවිශ්ලේෂණයට අනුව තම නාට්‍යය නිර්මාණය කොට ඇති බවය. නැවතත් මේ ලිපියේ මුලට ගමන් කරන්නේ නම් ලිපිය ආරම්භයේදීම පැහැදිලි කරන ලද්දේ ලකාන් ප්‍රොයිඩ්ගේ ස්ථාවරයට ප්‍රතිපක්ෂව කලා කෘති පිළිබඳ සාකච්ඡාවලින් කලාකරුවා බැහැර කරයි යන්නයි. එසේම ඉන් අදහස් වනුයේ ඔහුගේ කළා කෘතිය කියවීම (විශ්ලේෂණය) යනු ඒ තුල කතුවරයාගේ අභිප්‍රායයන් ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමක් සිදු කිරීම සඳහා සැලකිලිමත් නොවන බව ද, එනම් එය අනෙක් අතට ප්‍රකාශ කරන්නේ නම් කිසිඳු කලා කෘතියකදී කතුවරයා හට මනොවිශ්ලේෂණය භාවිතා කරමින් කලා කෘති නිර්මාණය කිරීම කල හැකිය යන්න මනොවිශ්ලේෂණය පිළිනොගනී යන්න ද ලිපිය ආරම්භයේම සඳහන් කරමින් තව දුරටත් පැහැදිලි කොට ඇත. 

වික්‍රමාරච්චි මෙතැනදී පැහැදිලිවම නිර්මාණකරුවා පිළිබඳව මනෝවිද්‍යාව දෙසට යොමුවේ. එනම් හඳගමගේ “පුනරාවර්ථනයක්” ගැන කතා කරයි. ඒ අනුව පැහැදිලිව පෙනී යන්නේ වික්‍රමාරච්චි ලකානියානු විශ්ලේශනීය ස්ථාවරයට එරෙහිව යන බවයි. එසේම “පුනරාවර්ථනය” යන්න පිළිබඳව ඔහුගේ වැටහීම ශායනික මනොවිශ්ලේෂණ සීමාවෙන් එපිටට ගොස් නොමැති බව පෙන්නුම් කරයි. ලකානියානු මනොවිශ්ලේෂණය පරිසමාප්තියටකට පැමිණෙන්නේ දේශපාලන දිශානතියක් වෙත යොමු වීමෙනි. පසුව ලකාන් විසින් ශායනික ව්‍යවහාරය ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද බව මේ අය නොදන්නවා විය හැකිය.

ඊළඟට ඔහු මෙසේ පවසයි:

“එරික් විෂයෙහි නාට්‍යයේ ”බද්ධ දෘෂ්ටිය” (Gaze යන්නට ගම්ලත්ගේ ශබ්ද කෝෂයට අනුව සකසා ගත් වදනකි.) සින්තෝමය (Sinthome) වීම අහම්බයක් නො වන්නේ එබැවිනි.”

ඒ වාක්‍යයේ තේරුම කුමක්ද? මෙසේ වචන පාවිච්චි කිරීමෙන් සමන් වික්‍රමාරච්චි බලාපොරොත්තු වන්නේ මොනවාද? මේ තමන්ගේ නඩුකාර භාවිතාවම නොවේද? තමන් අධිකරණයේදී දුන් තීන්දු පිළිගන්නට සිදු වූවාට ඉන් පිටතදී කිසිවෙකුත් තමන්ගේ තීන්දු තීරණ පිළිගැනීමට සැදී පැහැදී නොමැති බව තවමත් ඔහුට අමතකව ඇත.

වික්රමාරච්චි දිගින් දිගටම සින්තෝමය නමැති වචනය පාවිච්චි කරයි. නමුත් ඔහු ඊට දී ඇති අර්ථය කුමක්ද?

ඉන් පසුව ඔහු මෙසේ පවසයි.

“මේ පුනරාවර්තනයෙන් ගැලවීමට අපේ කාලයේ දාර්ශනිකයා යැයි කියන ස්ලාවෝජ් ජිජැක්ටවත් නොපිළිවන. ඔහුගේ ලියවිලි පීරා බලන කෙනෙකුට, කෙතෙක් නම් ඔහු එකම දේ යළි යළිත් කියා තිබේදැයි සොයා ගැනීම අපහසු නැත. මෙබඳු දෘෂ්ටිවාදී සමාජයක, කිසිවෙකුට පුනරාවර්තනයෙන් ගැලවීමක් නැත. කිසලොව්ස්කිගේ සිනමාපටවල එකක් පසුපස ඇදෙන පුනරාවර්තනයක් ජිජැක් සොයා ගනී.”

ඒ අනුව වික්‍රමාරච්චිට අනුව පුනරාවර්ථනය යනු එකම දේ යළි යළිත් කීම හෝ ලිවීම වැනි තත්වයක් වැනිය. මෙතැනදී ඔහු යලිත් වරක් ශිෂැක් වෙත යොමු වෙමින් සිදු කරනුයේ “රචකයා පිළිබඳව මනෝවිද්‍යාව සෙවීමය”. ඒ අනුව වික්රමාරච්චි පසුවන්නේ ෆ්‍රොයිඩියානු සීමාවේය. අප අවධානරන්යෙන් සඳහන් කරන්නේ සමන් වික්‍රමාරච්චි මේ කියනා කතා විකාර බවය. ඔහුට “පුනරාවර්තනය” ගැන හෝ සමස්ත ලකානියානු මනොවිශ්ලේෂණය පිළිබඳව අවබෝධයක් නොමැත.

ශිෂැක් සිනමා විචාරකයෙක්ද? ඔහුගේ සිනමාව පිළිබඳව කතිකාව මේ අකාරයද? 

ඔහු ඉන් පසුත් දිගින් දිගටම “පුනරාවර්තනය” ගැන කතා කරමින් එය ඔහුට අවබෝධ වී ඇති ආකාරය අපට පෙන්වා දේ… නමුත් ඔහු අවබෝධ කොට ගෙන නොමැත්තේ ලකාන් විසින් “පුනරාවර්තනය” යන්න පිළිබඳව තවදුරටත් විස්තරාත්මකව පැහැදිලි කරමින්, ඔහු විසින් “පුනරාවර්තනය” නැවත අර්ථ දක්වන්නේ “ප්‍රමෝදයේ” (jouissance) ප්‍රත්‍යාගමනය ලෙසය යන්නයි. ඒ අනුව එය “ප්‍රමෝදයේ” අතිරික්තයක් වන අතර එය “සංතෘෂ්ටි මූලධර්මයේ” (pleasure principle) සීමාවන් ඉක්මවා යන අතර මරණය ඉල්ලා සිටී [ෆ්‍රොයිඩ්ට අනුව පුනරාවර්තන අනීවර්යතාවය මරණ එලවුමට ( death drive ) සම්බන්ධිතය].

ලකාන් ෆ්‍රොයිඩ් වෙතින් එපිටට ගොස් ෆ්‍රොයිඩ්ගේ “පුනරාවර්තනය” යන්න තවදුරටත් පුළුල් කරමින් “පුනරාවර්තන ස්වයංක්‍රීයවාදය” (“repetition automatism“) නම් න්‍යායක් ගෙනහැර දක්වයි. ආත්මය පුන පුනා සහ අනීවාර්ය ලෙස බලාත්මක කරනා අභ්‍යන්තරීකරණය වූ සමාජ ව්‍යුහයක අනීවාර්ය පුනරාවර්තනය හෝ ප්‍රතිනිෂ්පාදනය යන්න ඉන් අදහස් වේ.